Circulair bouwen naar hoger plan door samenwerking
Circulair bouwen wordt steeds belangrijker door de ambitieuze nationale en internationale klimaatdoelen. Het voorkomen van uitstoot, hergebruik van materiaal en vermijden van afval maken daarvan deel uit. Circulair bouwen gaat verder dan de kringloopgedachte voor het gebouw zelf. Al op de bouwplaats zijn processen efficiënter te regelen en materialen te hergebruiken door slim samen te werken met alle partijen. Dat levert ook meer rendement op voor de betrokken bedrijven.
In grote lijnen zijn er drie aspecten aan circulair bouwen. Het gebouw zelf, de werkwijze op de bouwplaats, en de samenwerking tussen verschillende partijen die bij het bouwproces betrokken zijn. De overheid heeft grote ambities op het vlak van circulair bouwen. In 2050 moet de hele economie, en dus ook de bouw, circulair zijn. De overheid zet samen met de sector daarvoor nu al de eerste stappen. Zo komt er een verplicht materialenpaspoort voor gebouwen en zou er een kennisinstituut circulair bouwen moeten komen. De overheid zelf wil vanaf 2023 alle aanbestedingen circulair uitvragen.
Flexibel en herbruikbaar gebouw
Uiteraard begint het allemaal bij het ontwerp. Een nieuw gebouw zou zoveel mogelijk opgebouwd moeten worden uit herbruikbare materialen. Constructies die aan het eind van de levensduur van het gebouw eenvoudig zijn te demonteren en in te zetten in een nieuw gebouw. Of biologisch afbreekbare materialen die weer in de voedselketen kunnen opgaan, het zogeheten cradle–to-cradle. Ook moet het gebouw flexibel te gebruiken zijn, bijvoorbeeld kantoorgebouwen die eenvoudig om te bouwen zijn naar woonunits.
Duurzaam werken op de bouwplaats
Het tweede aspect van circulair bouwen gaat over werkprocessen. Dit is op iedere bouwplaats toepasbaar, of het gebouw nu duurzaam is of niet. Voor de hand liggende dingen zijn natuurlijk afval scheiden en apparatuur, olie en metaal recyclen. Ook het recyclen van werkkleding en het inzetten van een schoon wagenpark zijn goede opties, net als het gebruik van biobrandstof. Bij de inrichting van de werkruimtes zorgt de inzet van isolatie, ledlampen, bewegingssensoren en dergelijke voor minder energieverbruik. En bouwplaatsen zijn doorgaans al modulair opgebouwd, met (prefab) behuizing en inrichting die makkelijk naar de volgende bouwplaats zijn te verplaatsen.
Inzet van de nieuwste technieken
Het inzetten van innovatieve techniek kan het bouwproces flink duurzamer maken en bijdragen aan de circulariteit. Prettige bijkomstigheid is dat een aantal van die technieken minder overlast in de vorm van geluid of uitstoot veroorzaken. Op die manier zorgt circulair bouwen ook voor een betere verhouding met omwonenden, nog een voordeel voor de bouwbedrijven zelf. Zo zijn er nieuwe boortechnieken die het traditionele heien en damwanden slaan kunnen vervangen. Ook de inzet van energieopslag heeft meerdere voordelen. Het verduurzaamt bestaande aggregaten omdat die minder vaak hoeven draaien. Dit verlengt de levensduur van de machine op een verantwoorde manier. Daarnaast zijn batterijen op te laden met groene stroom of hernieuwbare energie van zonnepanelen, en werken ze volledig geluidloos.
Slimme samenwerking
Veel duurzame bouwplaatsen passen bovengenoemde oplossingen al toe. Er is nog extra winst te halen door in de hele bouwketen circulair te werken. Nu plannen leveranciers en onderaannemers vaak individueel hun acties in. Als zij van het eerste plan tot onderhoud na oplevering samenwerken is daar meer rendement mogelijk, circulair en financieel gezien. Bijvoorbeeld in vervoer. De bouw is in Nederland verantwoordelijk voor zo’n dertig procent van het beroepsvervoer, en de beladingsgraad ligt relatief laag. Door vervoer samen te organiseren, is misschien een vrachtwagen per dag voldoende in plaats van vier. Ook kunnen materialen door meer partijen gebruikt worden. Bijvoorbeeld bij aggregaten: zet elke partij zijn eigen aggregaat in, of is slim te plannen zodat hetzelfde aggregaat op meerdere momenten te gebruiken is?
Het gebouw al voor de bouw inzetten
Een optie is ook om te kijken welke elementen in het uiteindelijke gebouw misschien al tijdens de bouw zijn in te zetten. Zoals bij zonnepanelen. Deze zijn op het laatste moment, vlak voor de oplevering, op het dak te installeren. Maar het is ook mogelijk de geplande zonne-installatie al eerder op de bouwplaats aan te sluiten op een batterij voor energieopslag, zoals de Battery Box. Deze energie is dan te gebruiken voor de bouwplaats en bouwwerkzaamheden. Hierdoor is het werk tijdens de bouw al deels groen. Naast dat slim materiaalgebruik is, voorkomt dit uitstoot en geluid en bespaart dit kosten voordat het gebouw er staat. Ligt er al een netaansluiting, dan kan die ook ingezet worden voor de stroom van de bouwplaats. Natuurlijk is de capaciteit doorgaans niet toereikend voor bijvoorbeeld zware bouwkranen. Maar die piek in de stroomvraag kan opgevangen worden met aanvullende batterijen of aggregaten. Zo is in het totale bouwproces veel minder diesel nodig dan wanneer je alleen met aggregaten werkt. Kies je daarbij ook nog eens voor biobrandstof in de aggregaten dan wordt de footprint van de bouwplaats nog kleiner. En deze manier van denken en plannen is voor veel meer in te zetten dan (mobiele) energie.
De toekomst: circulariteit vergroten door The Internet of Things
De duurzame bouwplaats speelt een grote rol in de circulaire economie en samenwerking is daarbij onmisbaar. De toenemende digitalisering maakt die samenwerking de komende jaren makkelijker. Als apparaten hun data online afgeven, is voorraadbeheer en vervoer nog beter in te plannen. Zo zijn de waarschuwingssignalen van de machines te combineren om vrijwel automatisch de meest optimale bevoorradingsstrategie te bedenken. Misschien kan de grondstof van partij A tijdelijk wel even ingezet worden voor machine B. Of kan het gescheiden ingezamelde afval op de bouwplaats een rol spelen als grondstof voor iets anders. Op die manier is de kringloop op de bouwplaats te sluiten. Inspecties of onderhoud aan apparaten zijn gezamenlijk in te plannen zodat er minder verkeersbewegingen nodig zijn. Door dit vanaf de start samen op te bouwen, ondersteund door slimme systemen en objectieve data, wordt circulair werken op de bouwplaats vanzelfsprekend.